Kerkenkruis

In Utrecht zijn in de 11e eeuw vier kerken gebouwd rondom de Romaanse Domkathedraal. Waarom waren er zo veel kerken nodig in een stad die op dat moment maar 2500 inwoners telde. Helemaal zeker is dit nog steeds niet. De meest beschreven verklaring is dat na de dood van keizer Koenraad II, zijn ingewanden in de Domkathedraal zijn begraven. Voor het zielenheil van de keizer en om hem eeuwig te herinneren, besloten zijn zoon Hendrik III en bisschop Bernoldus tot de bouw van het Utrechtse Kerkenkruis. Twee van de vier kerken zijn nog altijd in gebruik.

 

Keizers

kerkenkruis

Nederland is nog niet zo heel lang een onafhankelijk land. In 1648 werd de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden officieel onafhankelijk verklaard in de Vrede van Munster. Van 1795 - 1813 verloren we de onafhankelijk tijdelijk weer doordat Frankrijk eerst een satellietstaat maakte van de republiek en deze later zelfs annexeerde. Pas na de val van Napoleon in 1813 besloten de overwinnende mogendheden tijdens het Congres van Wenen tot de oprichting van het Koninkrijk der Nederlanden. Daarvoor hoorde ons grondgebied steeds bij andere rijken: het Romeinse rijk, het Frankische rijk, het Duitse rijk, het Heilig Roomse Rijk en Spanje. Die rijken werden bestuurd door koningen en keizers. Echter zij konden dit niet alleen. Daarom benoemden ze hertogen, prinsen en bisschoppen tot leenman van een bepaald gebied. De leenmannen waren verantwoordelijk voor deze gebieden en profiteerden van de opbrengst van de landerijen. Daarvoor in de plaats moesten zij soldaten leveren, als de keizer daarom vroeg. De keizer bezocht alle leenman regelmatig. Daarom liet hij op een dagafstand reizen van elkaar keizerlijke paleizen bouwen. Ook in Utrecht.

 

Sticht Utrecht

kerkenkruis

Ook het Sticht Utrecht, wat bestond uit Utrecht, Overijssel, Drenthe en de stad Groningen, had een leenman. Dit was de bisschop van Utrecht. Hij had om het een beetje modern te zeggen, dus twee petten op. Die van de wereldlijk leider en die van de geestelijk leider. In de middeleeuwen vonden er 22 keizerlijke bezoeken in Utrecht plaats. De keizer en zijn gevolgen verbleven dan in de paltz Lofen vlakbij de Domkathedraal. Helaas zijn twee van de Duitse keizers hier gestorven: Koenraad II en Hendrik V. De ingewanden werden uit het lichaam gehaald en lokaal begraven. Zo voorkwam men dat het lichaam ging rotten en ontbinden op weg naar Spiers waar de Duitse keizers begraven werden. Hendrik V is overigens de keizer die Utrecht het stadsrecht heeft verleent in 1122. Na de dood van Koenraad II begon de bouw van het kerkenkruis. De eerste kerk, de Sint Pieters werd in 1048 al gewijd. Drie van de vier kerken waren kapittelkerken, de vierde was een klooster.

 

Wat kun je nog zien?

stadswandeling kerkenkruis utrecht

Er zijn nog best wat plaatsen waar je het Utrecht uit de 11e eeuw kunt zien. Bijvoorbeeld de vier kerken van het kerkenkruis:

  • Pieterskerk: te bezichtigen op zaterdagmiddag en tijdens Kerken Kijken
  • Janskerk: te bezichtigen tijdens Kerken Kijken
  • Paulusabdij: hier zit nu het Utrecht Archief. In de kelder vind je de wijnkelder van de abdij.
  • Mariakerk: deze kerk is rond 1800 afgebroken. De pandhof is dagelijks te bekijken.
  • Paleis Lofen kun je met een gids bezoeken. Je gaat op zoek naar de resten van het 1000 jaar oude paleis. Ook hoor je waarom Utrecht in 1122 het stadsrecht kreeg.